دانشکده اصول‌الدین قم

گروه فقه و حقوق

پایان‌نامه کارشناسی ارشد

بررسی نظریه منطقه الفراغ و تأثیر آن در حل مشکلات حکومت اسلامی

استاد راهنما:

جناب آقای دکتر رصافی

زمستان 1393

برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

فهرست مطالب:

مقدمه…………………………………………………………………………………………….. 1

فصل اول: کلیات.. 3

1 ـ 1 بیان مسئلۀ تحقیق.. 4

1 ـ 2 بیان جنبه‌های مجهول و مبهم مسئله. 4

1 ـ 3 سؤال اصلی تحقیق (ویژه مسئله پژوهی). 5

1 ـ 4 سؤالات فرعی تحقیق (ویژه مسئله پژوهی). 5

1 ـ 5 پیشینه تحقیق.. 5

1 ـ 6 بیان اهمیت موضوع. 5

1 ـ 7 بیان جنبه‌های نوآوری و جدید بودن طرح. 6

1. مفاهیم 6

2 ـ 1 تعریف منطقه الفراغ: 6

2 ـ 2 تعریف حکم شرعی.. 6

2 ـ 2 ـ 1 حکم در لغت به معانی مختلفی به کار رفته است: 6

2 ـ 2 ـ 2. حکم در اصطلاح فقهی و اصولی: 7

2 ـ 3 اقسام حکم.. 8

2 ـ 3 ـ 1 تقسیم حکم از نظر تعلق به فعل مکلف… 9

2 ـ 3 ـ 1ـ 1 حکم تکلیفی: 9

2 ـ 3 ـ 1ـ2 حکم وضعی: 9

2 ـ 3 ـ 2.تقسیم حکم به اعتبار وقاع شدن یا نشدن در موضوع. 9

2 ـ 3 ـ 2ـ1 حکم واقعی و ظاهری.. 9

2 ـ 3 ـ 3.تقسیم حکم به لحاظ حالات و شرایط حاکم بر مکلف… 10

2 ـ 3 ـ 3ـ1حکم اولی و حکم ثانوی: 10

2 ـ 4 حکم حکومتی: 11

2 ـ 3 ـ 5 ـ 1. تعریف اول. 12

2 ـ 3 ـ 5 ـ 2 تعریف دوم. 12

2 ـ 3 ـ 5 ـ 3. تعریف سوم. 13

2 ـ 3 ـ 5 ـ 4. تعریف چهارم. 14

2 ـ 3 ـ 5 ـ 5 تعریف پنجم.. 14

2 ـ 5 حاکم در لغت و اصطلاح.. 15

2 ـ 3 ـ 6 ـ 1 تفاوت حکم شرعی و حکومتی.. 16

2 ـ 6 تعریف مصلحت… 16

2 ـ 6ـ 1 معنای لغوی مصلحت… 16

2 ـ 3 ـ 6 معنای اصطلاحی مصلحت… 17

فصل دوم: تبیین نظریه منطقه الفراغ.. 18

1. 1. پیشینه نظریه «منطقه الفراغ» 23
2. 2. زمینه‌های نظریه منطقه الفراغ: 24
3. شکوفایی نظریه منطقه الفراغ. 25
4. شهید صدر و منطقه الفراغ. 28
5. دلائل منطقه الفراغ. 30

5 ـ 1. دلیل اول. 30

5 ـ 2 دلیل دوم. 34

6. ویژگی‌های منطقه الفراغ. 34
7. اشکالات مطرح‌شده بر نظریه منطقه الفراغ. 36

7 ـ 1 اشکال اول. 36

7 ـ 2 جواب اشکال. 37

7 ـ 3 اشکال دوم. 40

7ـ 3 ـ 1 آیات… 40

7 ـ 3 ـ 2 روایات… 40

7 ـ 4 جواب اشکال. 41

7 ـ 5 اشکال سوم. 43

8 ـ 6 جواب اشکال. 45

9. حکم کلی منطقه الفراغ. 47

فصل سوم: دیدگاه‌های مختلف دربارۀ منطقه الفراغ.. 48

1 . قواعد آمره و حوزه الزامات از دیدگاه امام خمینی^{(رحمه الله علیه)} 49

2. 2. منطقه الفراغ درسخنان نائینی.. 51
3. علامۀ طباطبایی و منطقه الفراغ. 52
4. آیت‌الله مکارم شیراز و منطقه الفراغ. 53
5. 5. نظریۀ انحصار قانون برای خدا 55
6. 6. نظریه جعل قانون به دست ولی امر. 57
7. نظریه منکران ولایت فقیه. 60

8.منطقه الفراغ و ما لا نص فیه. 61

9. 9. منطقه الفراغ و خلأ قانونی.. 62
10. وجه الجمع دیدگاه‌ها در مورد نظریه منطقه الفراغ. 65

فصل چهارم: شرایط و ضوابط منطقه الفراغ.. 66

1. روش وضع قوانی در محدوده منطقه الفراغ. 67
2. 2. شرایط و موازین تعیین متصدی امر در منطقه الفراغ. 67

2 ـ 1 دیدگاه شیعه و اهل سنت… 67

3. دلایل عقلی ونقلی بر ولایت فقیه. 68

3 ـ 1 دلایل عقلی.. 68

3 ـ 2 دلائل نقلی.. 69

3 ـ 2 ـ 1 آیات… 69

3 ـ 2 ـ 2 روایات… 69

4. 4. شرایط ولی امر. 69

4 ـ 1 علم وشناخت قانون. 69

4 ـ 2 عدالت… 70

4 ـ 3 کفایت وصلاحیت… 70

5. ادله حجیت قانون گذاری از طرف حکومت… 71

5 ـ 1 آیه اولی الامر. 71

5 ـ 2 روایات: که در نمونه احکام خواهیم آورد. 71

5 ـ 3 دلیل عقلی.. 71

فصل پنجم: حکم حکومتی.. 73

1.پیشینه تاریخی حکم حکومتی.. 74

1 ـ 1 پیامبر اکرم و حکم حکومتی.. 74

1 ـ 2 امیرالمومنین^{(علیه‌السلام)} و حکم حکومتی.. 75

1 ـ 3 امام حسن^{(علیه‌السلام)} و حکم حکومتی.. 76

1 ـ 4 سایر معصومان^{(علیهم‌السلام)}  و حکم حکومتی.. 76

1 ـ 5 حضرت حجت^{(علیه‌السلام)}  و حکم حکومتی.. 77

1 ـ 6 حکم حکومتی و فقها 77

2. 2. اقسام حکم حکومتی.. 78
3. ماهیت حکم حکومتی.. 78

3 ـ 1 شهید صدر و حکم حکومتی.. 79

3 ـ 2 امام خمینی^{(رحمهالله‌علیه)} 79

3 ـ 3 علامه جعفری^{(رحمهالله‌علیه)} 80

3 ـ 4  آیت‌الله مکارم شیرازی.. 80

3 ـ 5  آیت‌الله جوادی آملی.. 80

3 ـ 6 آیت‌الله مصباح یزدی.. 81

4. دایرۀ شمول حکم حکومتی.. 82

4 ـ 1 شهید صدر^{(رحمهالله‌علیه)} 82

4 ـ 2 آیت‌الله خوئی^{(رحمهالله‌علیه)} 83

4 ـ 3 علامه طباطبایی^{(رحمهالله‌علیه)} 84

4 ـ 4 امام خمینی^{(رحمهالله‌علیه)} 85

4 ـ 5 شهید مطهری^{(رحمهالله‌علیه)} 85

4 ـ 6. علامه جعفری^{(رحمهالله‌علیه)} 86

4 ـ 7 آیت‌الله مکارم شیرازی.. 86

5. حکم حکومتی و منطقه الفراغ. 86
6. 6. رابطه احکام حکومتی با احکام اولی و ثانوی.. 87

6 ـ 1. تفاوت احکام حکومتی و احکام اولیه؛ 87

7. تزاحم حکم حکومتی و حکم اولی.. 88
8. تفاوت احکام حکومتی و احکام ثانویه. 89
9. حکم حکومتی؛ اولیه یا ثانویه؟. 90

فصل ششم: مصلحت عنصر اساسی منطقه الفراغ.. 92

1. نقش مصلحت در احکام شرعی.. 93
2. 2. جایگاه مصلحت در جعل قوانین.. 94
3. 3. انواع مصلحت… 95
4. 4. مصلحت از دیدگاه اهل سنت (مصالح مرسله) 96
5. مصلحت از دیدگاه شیعه. 98

5 ـ 1 مصلحت به عنوان شرط اجرای حکم ثابت: 98

5 ـ 2 مصلحت به عنوان مبنایی برای تغییر احکام شرع: 100

6. مرجعت شخیص مصلحت… 103
7. 7. نقش مصلحت در قانون گذاری.. 104

فصل هفتم: نمونه‌هایی از احکام حکومتی فقها 105

1. نمونه‌های ازاحکام حکومتی عبادی.. 107

1 ـ 1 حکم به ثبوت هلال: 108

1 ـ 2 حکم حاکم به پرداخت زکات: 108

1 ـ 3 حکم جهاد ابتدایی: 108

1 ـ 4 حکم، نسبت به برخی از مراحل امر به معروف و نهی از منکر: 109

2. نمونه‌های از احکام حکومتی اقتصادی.. 109

2 ـ 1. حکم به فروش اجناس احتکار شده: 109

2 ـ 2 احکام حکومتی در موقفات عامه: 109

2 ـ 3 حکم بر آزاد کردن زمین: 109

2 ـ 4 تحدید مالکیت… 110

3. نمونه‌هایی از احکام سیاسی.. 110

3 ـ 1 حکم بر لزوم حمایت از مشروطیت: 110

3 ـ 2 تحریم پارچه و لباس‌های خارجی: 110

3 ـ 3 حکم جهاد دفاعی علیه ایتالیا، روسیه و انگلیس: 111

3 ـ 4 حکم تحریم استعمال توتون و تنباکو از سوی آیت‌الله میرزای شیرازی: 111

3 ـ 5 احکام حکومتی امام خمینی^{(رحمه الله علیه)}: 111

نتیجه. 113

فهرست منابع. 116

مقدمه

اسلام به عنوان آیینی جامع و جاودان، علاوه بر تأمین نیازهای فردی، نیازهای مردم و جامعه را در حوزه امور عمومی و حکومتی نیز پاسخگو است و احکامی وضع کرده است تا انسان در هیچ زمانی در بلاتکلیفی به سر نبرد و در مواقعی که از انجام احکام اولی ناتوان است، احکام ثانوی را مقرر داشته و سرانجام برای باز کردن گره‌ها و معضلات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و…، احکام حکومتی را تشریع کرده است تا با قوه محرک اجتهاد، سیستم قانونگذاری اسلام را در هر لحظه با نیازهای برخاسته از تحولات جهان به پیش ببرد.

شهید صدر مسئله «منطقه الفراغ» را در خصوص فعالیت‌های اقتصادی مطرح می‌کند؛ ایشان در این مورد معتقد است اصول نظام اقتصادی اسلام ثابت است و برای دوره‌های مختلف تاریخی وضع شده است؛ اما با توجه به تحولات دوره‌های مختلف، عنصر حقوقی متحرکی وجود دارد که می‌تواند جوابگوی مقتضیات روز باشد و این عنصر در واقع، جایگاه دولت نسبت به قانونگذاری در قلمرو آزاد قانونی است.

شهید صدر معتقد است که مکتب اسلام، دارای دو جنبه مستقل است: یک جنبه به‌طور منجز به وسیله شارع تعیین گردیده و تغییر و تبدل در آن راه ندارد. جنبه دیگر که آن را «منطقه الفراغ» نامیدند، باید به وسیله ولی امر برحسب نیازها و مقتضیات زمان و مکان تنظیم شود.

از این رو «منطقه الفراغ» تعبیری است نسبت به نصوص تشریعی، نه نسبت به واقعیت‌های عینی و خارجی جامعه عهد نبوی؛ چه اینکه اقدامات نبی اکرم در حدود قلمرو مزبور، بر طبق هدف‌های اقتصادی آن روزگار و احتیاجات عملی عصر، صورت پذیرفته است.

با نگاهی اجمالی به ابواب فقه اسلامی، حضور گسترده حکم حاکم را می‌توان در آن یافت؛ که حکم به رؤیت هلال، لزوم پرداخت زکات در صورت طلب حاکم، تسعیر اجناس احتکار شده، اجبار والی بر انجام حجّ، احکام قضائی و اجرای حدود، دیات و قصاص، نمونه‌هایی از آن است. با توجه به معنای حکم و فرق آن با فتوا، حرکت مستمر آن را در بستر زمان در می‌یابیم. و گواه آن، تجلّی چشمگیر و تطوّر آن در سیره معصومین و متعاقب آن در برخوردهای نظری و عملی فقهاست.

قلمرو آزادی حاکم و اینکه آیا محدود است به مواردی که از قبل به عنوان مباح شناخته شده است و یا اعم از آن است، و نیز رابطه حکم حاکم با احکام فرعیه، از موضوعات قابل توجهی است که آن را در این پژوهش مورد بررسی قرار می‌دهیم.

امید آنکه توفیق یار گردد و فرجام کار، آن‌چنان رقم خورد که خداوند خوشنود و ما نیز رستگار شویم.

برای دانلود پایان نامه اینجا کلیک کنید

لینک بالا اشتباه است

برای دانلود متن کامل اینجا کلیک کنید

       

:: بازدید از این مطلب : 714